Biyoloji veya canlı
bilimi, canlıları inceleyen bilim dalı. Biyoloji ile
ilgilenen bilim insanına biyolog denir.
Biyologlar, tüm canlıları; tüm gezegeni kaplayan
küresel boyuttan, hücre ve molekülleri kapsayan mikroskobik boyuta
kadar onları etkileyen önemli dinamik olaylarla birlikte inceleyen, biyoloji
bilimiyle uğraşan kişilerdir. Birçok süreci bünyesinde barındıran hayati
süreçlerden bazıları; enerji ve maddenin işlenmesi, vücudu oluşturan
maddelerin sentezlenmesi, yaraların iyileşmesi ve tüm organizmanın çoğalmasıdır.
Hayatın gizemleri, tarihteki tüm insanları
etkilediğinden; insanın fiziksel
yapısı, bitkiler ve hayvanlar hakkındaki araştırmalar tüm
toplumların tarihlerinde yer bulur. Bu kadar ilginin bir kısmı, insanların
hayata hükmetme ve doğal kaynakları kullanma isteğinden gelmektedir. Soruların
peşinden koşmak, insanlara, organizmaların yapıları hakkında bilgi kazandırdı
ve de yaşam standartları, zamanla yükseldi. İlginin bir diğer kısmı ise, doğayı
kontrol etme isteğinden çok, onu anlama isteğinden gelmektedir. Bu
araştırmaların ilerletilmesi, bizim dünya hakkındaki düşüncelerimizi
değiştirmiştir.
Biyolojinin; botanik, zooloji ve tıp gibi
birçok dalı eskidir. Ancak, bunları tek bir kategori altında toplayan "biyoloji",
ancak 19. yüzyılda ortaya çıkmıştır. Bu bilmin gelişmesiyle, bilim insanları,
bütün yaşayan varlıkların, ortak bazı özellikler taşıdıklarını anlamışlardır.
Bu nedenle de varlıkların bir bütün içerisinde incelenmesinin yararlarını
kavramışlardır. Biyoloji, günümüzde, en önemli bilim dallarından biridir: Tüm
yeryüzündeki biyoloji ve tıp dergilerde, yıllık bir milyon makaleden fazla
yayımlanmaktadır.Aynı zamanda, biyoloji, yeryüzündeki tüm okullarda öğretilen
ana derslerden biridir.
Biyoloji, bu kadar fazla konuyu kendi kapsamı altında
topladığı için birçok dallara bölünmüştür. Organizma türüne göre bu bilim
dalını bölen
yöntem; bitkileri inceleyen botanik, hayvanları inceleyen zooloji ve
son olarak da mikroorganizmaları inceleyen mikrobiyolojiyi ana
dallar olarak alır. Bazı bölme yöntemleri ise, incelenen organizmaların
derecesine göre bu ayrımı yapmaktadır: Bu sistem; hayatın
temel kimyasını inceleyen moleküler biyolojiyi, hayatın temel
yapı taşları olan hücreleri inceleyen hücre biyolojisini,
organizmaların iç organlarının çalışmasını
inceleyen fizyolojiyi, organizmaların dış görünüşlerini
inceleyen morfolojiyi ve organizmaların birbirleri ve çevreyle
ilişkilerini inceleyen ekolojiyi, biyolojinin anaimesi, Yunanca hayat anlamına
gelen βίος (bios)'la, 'incelemesi' anlamına gelen λόγος (logos)'un,
birleşmesiyle oluşmuştur. Göründüğü kadarıyla kelime, günümüzde kullanılan
anlamıyla ilk defa, Gottfried Reinhold Treviranus'un Biologie oder
Philosophie der lebenden Natur'unda (Biyoloji ya da yaşayan Doğanın Felsefesi)
(1802) ve Jean-Baptiste Lamarck'ın Hydrogéologie'sinde (Hidroloji)
(1802) kullanılmıştır. Kelimenin kendisi ise 1800'de Karl Friedrich
Burdach'a atfedilse de, kelime Michael Christoph Hanov'un 1766'da basılan
Üçüncü Cilt'inde, Philosophiae naturalis sive physicae dogmaticae:
Geologia, biologia, phytologia generalis et dendrologia başlığıyla yer
bulmuştur.